Integriteit in zorgorganisaties: mogelijkheden voor bestuurders
Het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) heeft onlangs het signalement ‘Integriteit in zorgorganisaties: perspectieven van bestuurders’ aangeboden aan de minister van VW&S. Het signalement onderzoekt de mogelijkheden die bestuurders hebben om integriteit binnen zorgorganisaties te bevorderen, en geeft de grenzen aan waar ze tegen aanlopen.
Het signalement concludeert dat er geen eenduidige definitie van het begrip integriteit bestaat. Dit draagt bij aan twee tweevuilen die bestaan bij het gebruik van het begrip. De eerste valkuil is dat het begrip zo breed wordt gehanteerd dat het (nauwelijks) betekenis heeft. De tweede valkuil is dat het begrip wordt versmald zodat het wordt gezien als het tegengestelde van fraude of als het volgen van de regels, waardoor de betekenis van integriteit als deugdzaam handelen verloren gaat. Het CEG definieert integriteit als ‘een gelaagde persoonlijke eigenschap met vier componenten: betrouwbaarheid, deugdzaamheid, authenticiteit en reflectie’.
Interessant is dat de geïnterviewde bestuurders aangeven dat integriteit in zorgorganisaties regelmatig onder druk komt te staan. Dit in de zin van: botsende belangen en verwachtingen, omgaan met fouten, beloning van bestuurders, perverse systeemprikkels en groepsdruk. In de eerste drie situaties komt integriteit onder druk te staan doordat niet duidelijk is wat de integere handelswijze is. In de laatste twee situaties bestaan heldere normen of regels over wat een integere handelswijze is, maar bestaat de verleiding hiervan af te wijken. Bij het bespreken van de situaties viel op dat integriteit een moreel beladen begrip is.
Ondanks dat niet steeds duidelijk is wat integer handelen specifiek inhoudt, neemt de maatschappelijk veroordeling van niet integer handelen toe. De angst om beticht te worden van niet integer handelen maakt dat bestuurders terughoudend zijn om openlijk over dilemma’s en belangenafwegingen te spreken. Bestuurders zijn genuanceerd over hun invloed op de integriteit van hun organisatie. Zorgorganisaties proberen integriteit te bevorderen door rules based en values based benaderingen, waarbij de voorkeur uitgaat naar values based benaderingen. Bestuurders wijzen erop dat dit hen in een ‘ongemakkelijke spagaat brengt’ omdat tegelijkertijd zij door toezichthouders, zorgverzekeraars en in het publieke debat afgerekend worden op controle en regels.
Het is jammer dat in het signalement CEG niet verder ingaat op deze ‘ongemakkelijke spagaat’ waarin bestuurders zich bevinden. Om de transitie in de zorg te laten slagen moeten bestuurders vertrouwen op het moreel kompas van hun organisatie. Integriteit speelt een belangrijke rol. Het is de kunst om de systeemwereld van controle en regels met dit moreel kompas te verbinden; het louter bieden van weerstand tegen controles is niet effectief. Verbinding ontstaat – voor een belangrijk deel – door te sturen op vertrouwen en het inzetten van soft controls.
Henry Goverde